Trường THCS Ngọc Lâm được thành lập từ năm 1964 và được đặt tên ban đầu là: Trường cấp 2 Gia Lâm giai đoạn từ năm 1964 - 1976. Nằm trên khu đất phía Bắc làng Cầu Cá, phường Ngọc Lâm, huyện Gia Lâm. Những năm đó chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ đang diễn ra ở mọi miền Tổ quốc, thành phố Hà Nội đã trưng dụng phần đất của nhà trường giao cho Công ty Cầu 16 làm nơi phục vụ sửa chữa cầu Long Biên. Trường vừa xây dựng xong và học được một tháng thì Đế Quốc Mỹ bắn phá Thủ đô, thầy trò nhà trường phải đi sơ tán về các vùng quê xa xôi.
Đến năm 1968, thầy và trò nhà trường quay trở lại trường thực hiện công tác dạy và học. Lúc này cảnh tượng nhà trường hoang tàn, thay bằng mái ngói đỏ tươi là rêu xanh phủ đầy mái nhà và sân vườn, cơ sở vật chất mục nát, xuống cấp, lớp dột, trần sập, tường vôi vữa bung từng mảng, cửa sổ và cửa ra vào trống trơn, mưa gió lùa vào từng lớp học, mảng nhện bám đầy tường. Hằn sâu trên tường là lỗ chỗ vết bom bi – dấu vết về tội ác của Đế quốc Mỹ.
Cảnh tượng trường lớp ngày ấy thật hoang sơ, lớp học thiếu, bàn ghế thiếu. Nghe theo lời Bác dạy, ngày ngày các em học sinh không quản ngại khó khăn gian khổ, vác ghế của gia đình tới trường làm bàn ngồi học. Các thầy cô cũng khó khăn vất vả không kém nhưng quyết không lùi bước, ngày ngày thầy cô giáo vẫn đến trường đều đặn, mang con chữ tới dạy cho học sinh, không bàn ghế, các thầy cô phải để giáo án ở bục cửa sổ để dạy cho học trò. Xung quanh các lớp học không có tường bao, không có lối chắn, nhân dân đi lại qua cửa các lớp thậm chí còn trêu ghẹo học sinh nữ, cướp giáo án của giáo viên, trâu bò vào tận cửa lớp để gặm cỏ.
Những ngày đông giá rét, không cửa để che chắn gió lùa, học sinh phải đốt than bỏ vào trong ống bơ sưởi ấm chống lại những ngày giá rét. Trường không điện, nước, không nhà vệ sinh, không có bảo vệ chỉ có 01 đồng chí lao công, nhiều lần trộm đột nhập vào lấy trộm đồ đạc của các thầy cô ban giám hiệu, phòng thí nghiệm.
Tuy khó khăn vất vả như thế nhưng tinh thần dạy học của giáo viên và ý thức học tập của học sinh không hề lùi bước. Các thầy cô vẫn say sưa giảng bài vượt mọi qua thiếu thốn, học sinh vẫn say mê học bất chấp khó khăn, không một lời kêu ca, phàn nàn của thầy và trò.
Đến năm 1970 với đội ngũ nhà giáo tâm huyết, giàu kinh nghiệm, cả trường đã có 02 thầy cô giáo là Đảng viên. Tất cả các thầy cô đều rất yêu nghề, tình nguyện đứng lớp dạy học. Tập thể nhà giáo trường cấp 2 Gia Lâm đều thấm nhuần lời dạy của Bác Hồ:
“Dễ trăm lần không dân cũng chịu
Khó vạn lần dân liệu cũng xong”
Để mở đường cho thắng lợi, việc đầu tiên là nhà trường kêu gọi và tuyên truyền để tất cả Giáo viên và học sinh ở nơi sơ tán quay về trường dạy và học. Được các cấp chính quyền quan tâm, PHHS đồng lòng, trường lớp được tu sửa dần, đảm bảo các điều kiện cho công tác dạy và học. Thầy cô giáo được cấp đất làm nhà để yên tâm công tác. Phong trào nâng cao chất lượng văn hóa, dạy tốt – học tốt bắt đầu đi lên: Nhà trường đã xây dựng các lớp: lớp chọn, lớp A, lớp chuyên ngay từ những ngày thầy trò sơ tán về. Vì vậy, nhiều học sinh xuất sắc, học sinh giỏi đã bắt đầu xuất hiện, nhiều em đạt kết quả cao trong các kì thi cấp huyện, cấp thành phố, cấp miền Bắc.
Từ năm 1976 đến năm 1993 trường được các cấp lãnh đạo đổi tên thành: Trường cấp I, II Gia Lâm A và trường: Phổ thông cơ sở Ngọc Lâm. Trường vẫn tọa lạc tại thôn Cầu Cá, thị trấn Gia Lâm, huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội.
Để phát huy thành quả đã đạt được, lúc này nhà trường đã phát động phong trào: “Học để dạy tốt; Dạy tốt để học tốt hơn”, thanh toán loại hình 10+2, 10+3 và bằng trung cấp trong đội ngũ giáo viên. Lúc này đội ngũ giáo viên nhà trường đều có bằng cao đẳng sư phạm trở lên. Những thầy cô muốn được dạy lớp chuyên hay đề bạt làm quản lý phải có bằng Đại học. Vì vậy phong trào tự học, tự nâng cao trình độ đã trở thành xã học học tập, phát triển một cách mạnh mẽ, sâu rộng. Chất lượng dạy và học của nhà trường ngày càng được nâng cao, đồng nghiệp các nơi đến trường để học hỏi kinh nghiệm, coi trường cấp 2 Gia Lâm A như một hình mẫu để noi gương. Những thành tích của trường cấp 2 Gia Lâm A lúc bấy giờ khẳng định mô hình tổ chức hai trong một là ưu việt. Cấp ủy Đảng những năm này luôn đạt: Chi bộ trong sạch vững mạnh.
Thời gian dần trôi, đất nước bước vào thời kì đổi mới, từ năm 1994 đến nay, trường được mang tên: Trường THCS Ngọc Lâm. Trường được Quận và Thành phố quan tâm đầu tư CSVC đàng hoàng hơn, khang trang hơn. Nhà trường càng hoàn thiện mình, vững tin bước trên con đường hội nhập, văn minh. Nhà trường tiếp tục đào tạo nhiều học sinh đạt giải cao trong các kì thi học sinh giỏi các cấp. Nhiều thầy cô giáo là giáo viên giỏi, giáo viên cốt cán của Phòng giáo dục huyện Gia Lâm.
Đến tháng 11/2003, huyện Gia Lâm được tách làm 2 quận huyện đó là: Quận Long Biên và huyện Gia Lâm, lúc này được giới hành chính của quận Long Biên được thay đổi lại, trường được mang tên: Trường THCS Ngọc Lâm, địa chỉ số 6, ngõ 370 Nguyễn Văn Cừ, phường Bồ Đề, quận Long Biên, thành phố Hà Nội.
Nối tiếp truyền thống dạy và học, trường THCS Ngọc Lâm luôn ra sức thi đua dạy tốt, học tốt, giữ vững thương hiệu là địa chỉ đỏ của ngành giáo dục quận Long Biên. Năm 2012, được sự quan tâm của các cấp lãnh đạo, trường được cải tạo thành 3 tòa với 20 phòng học, 25 phòng thuộc khu hiệu bộ và các phòng chức năng, đa năng, hàng năm duy trì từ 1300 đến 1500 học sinh/ 4 khối lớp. Trường được xếp với quy mô: Trường hạng I.
Đến tháng 11/2013, nhà trường vinh dự được UBND thành phố Hà Nội công nhận: Trường đạt Chuẩn Quốc Gia.
Tháng 10/2018: Trường được UBND TP Hà Nội công nhận, trường đạt chuẩn Quốc gia lần 2.
Niềm vui lớn đến với thầy và trò nhà trường, tháng 10/2021, trường được UBND Quận Long Biên cải tạo lớn, nâng tổng số các phòng học và phòng làm việc lên tới 64 phòng học với nhiều trang thiết bị được đầu tư hiện đại. Cụ thể bao gồm: 28 phòng học; 36 phòng gồm các phòng chức năng, phòng bộ môn, phòng đa năng, phòng quản trị hành chính; nhà ăn bán trú và căntin; 01 nhà thể chất, hầm để xe. Các phòng học thoáng mát, được trang bị máy điều hòa, máy tính, máy chiếu Projecter, tivi, máy chiếu đa vật thể, bảng trượt chống lóa, loa âm thanh giảng dạy...
Kế thừa truyền thống tốt đẹp của các thế hệ đi trước, trong những năm qua Trường THCS Ngọc Lâm đã gặt hái được nhiều thành tích đáng tự hào, tô thắm thêm truyền thống vẻ vang của nhà trường với nhiều danh hiệu thi đua, nhiều phần thưởng cao quý:
- Hai lần nhà trường được Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao Động hạng Ba (Lần 1 năm 1999 và lần 2 năm 2022).
- 01 lần nhà trường được nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ năm học 2013-2014.
- Từ năm học 2010 đến nay, nhà trường liên tục đạt các danh hiệu:
+ Tập thể Lao động xuất sắc cấp Thành phố;
+ Cờ thi đua Thành phố;
+ Bằng khen của Trung ương Đoàn TNCSHCM;
+ Bằng khen của Bộ GD&ĐT;
+ Bằng khen của Chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội”
Đặc biệt nhà trường luôn đứng Top đầu trong công tác dạy và học cấp THCS thuộc quận Long Biên.
- Chi bộ Đảng nhà trường nhiều năm đạt: Chi bộ Đảng trong sạch, vững mạnh tiêu biểu, chi bộ hoàn thành tốt và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.
- Công đoàn nhà trường luôn được Công đoàn cấp trên đánh giá: Hoàn thành xuất sắc trong hoạt động Công đoàn và các phong trào thi đua
Nhà trường có 03 thầy cô được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu: “Nhà giáo ưu tú”, 35 thầy cô đạt danh hiệu giáo viên giỏi cấp Thành phố, 45 thầy cô đạt danh hiệu giáo viên giỏi cấp Quận với nhiều giải cao.
- Hàng năm nhà trường luôn có từ 30 đến 50 học sinh giỏi cấp Quận; từ 20 đến 30 học sinh giỏi cấp Thành phố ở các môn văn hóa, văn nghệ, TDTT; Từ 80 đến 100 học sinh đạt học sinh giỏi trong các kỳ thi cấp Quốc gia, Quốc tế và sân chơi trí tuệ. Đặc biệt tỷ lệ học sinh thi đỗ vào THPT công lập hàng năm luôn đạt từ 88% đến hơn 90%. Mỗi năm học nhà trường có từ 10 đến 20 học sinh đỗ vào các trường THPT chuyên danh tiếng của Thành phố Hà Nội như Chu Văn An, Amsterdam, chuyên Khoa học tự nhiên, chuyên Ngữ.
Từ ngôi trường này các thế hệ học sinh đã trưởng thành, tỏa đi khắp mọi miền trong và ngoài nước, tô thắm thêm truyền thống vẻ vang của nhà trường. Hiện nay, có nhiều cựu học sinh giữ chức vụ chủ chốt trong chính quyền các cấp, rất nhiều các thế hệ đã học tập, rèn luyện trở thành giảng viên giảng dạy ở các trường Đại học, Cao đẳng, làm quản lý các nhà trường cấp Mầm non, Tiểu học, THCS, THPT. Hàng trăm cán bộ khoa học kỹ thuật có học vị Tiến sỹ, Thạc sỹ khoa học; Hàng trăm bác sỹ, nhiều nhà doanh nghiệp thành đạt góp phần vào sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.
Những thành quả đạt được trong 59 năm qua đã khẳng định được vị thế của nhà trường trong sự nghiệp giáo dục. Nhận thức rõ trên con đường đi tới còn rất nhiều khó khăn, thách thức nhưng với truyền thống năng động, sáng tạo trong giảng dạy và học tập; với sự tự tin và bản lĩnh vững vàng, tập thể cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh trường THCS Ngọc Lâm sẽ tiếp tục đổi mới, nỗ lực phấn đấu, đoàn kết nhất trí, chung sức, chung lòng xây dựng Nhà trường phát triển đáp ứng yêu cầu của công cuộc hiện đại hóa và thời kỳ đổi mới của đất nước.